لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مقدمه مسئله اصلی ویتگنشتاین زبان است که در ابتدا زبان را به مثابه تصویرگر واقعیت ها و بعدها در دوره دوم فلسفی خود، آن را به عنوان شکل زندگی بیان می کند. این مقاله در پی تحلیل ابعاد ذخیره و بازیابی اطلاعات در پرتوی نظریه های تصویری و بازی های زبانی ویتگنشتاین است. روش شناسی روش تحلیلی که ویتگنشتاین در هر دو کتاب خود به کار گرفته است، روش تحلیل یا برهان فرارونده و روش تحلیل مفهومی زبانی است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی و مرور متون انجام شده و اطلاعات با استفاده از جست وجوی منابع چاپی و الکترونیکی (مقاله ها و کتاب های مربوطه) جمع آوری شده است. یافته ها تحلیل نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات از ابعاد بافت، بازنمون دانش، نمایه سازی، جوامع گفتاری، زبان طبیعی، معنا و ربط و دسترسی به محتوا نشان داد که نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات در تحقق هدف اصلی خود که همانا انتقال اطلاعات بامعنا از منبع اطلاعات به جست وجوگر است، با مشکلات اساسی معنایی مواجه است. نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات که امکان دسترسی به داده ها را به خوبی فراهم می کنند، در دسترس کردن محتوای فکری به خوبی عمل نمی کنند. نتیجه گیری فرایند تحلیل ها و مفروضه های اساسی در نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات دلالت بر آن دارد که نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات با اتکا بر نمایه ها و عبارت های جست وجو، با معانی ایستا و حاکمیت رویکرد فردگرایی و ذهن گرایی متاثر از نظریه تصویری زبان طراحی شده است؛ اما متن به عنوان منبع اطلاعاتی تغذیه کننده نظام ذخیره و بازیابی اطلاعات، پهنه بازی های زبانی بی شماری است و نمی توان آنچه در نظام نمایه سازی برای متن ثابت در نظر گرفته شده است، معنای نهایی و قطعی متن پنداشت.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی مؤلفه های حوزه تحلیل اطلاعات در نظام های بازیابی اطلاعات است. روش شناسی: روش پژوهش مرور نظام مند و تحلیل محتوای کیفی است. جامعه پژوهشی شامل مقالات پژوهشی حوزه تحلیل اطلاعات در نظام های بازیابی اطلاعات است که توسط استراتژی جستجوی ساخته شده در بازه زمانی از ابتدا تا سال 2019 در پایگاه های علمی یافته شده است. برای نمونه گیری از بیانیه پریزما استفاده شده است. در ابتدا تعداد 2048 مقاله شناسایی و پس از طی مراحل شناسایی، غربالگری، شایستگی و شامل شدن 83 مقاله برای تحلیل نهایی انتخاب شدند و مورد تحلیل محتوای کیفی قرار گرفتند. یافته ها: با توجه به یافته ها پنج مقوله اصلی «تجزیه و تحلیل» («ارزیابی و مقایسه»، «همکاری و علم سنجی»، «تحلیل متن»)، «توصیف» («فراداده»، «سطوح بازنمایی»، «نمایش رابط کاربر»)، «تعامل انسان و رایانه» («ناوبری»، «جستجو»، «پالایش»، «مرتب سازی»، «گفتگوی بین نظام و کاربر»، «پیوندها»، «شخصی سازی»)، «مدیریت اطلاعات» («مدیریت سیستم»، «مدیریت کاربران»، «راهنماها») و «نتایج تحلیل اطلاعات» («اکتشاف»، «جنبه های روان شناختی») به دست آمد. نتیجه گیری: دسته بندی به دست آمده در این پژوهش می تواند به منظور طراحی نظام های بازیابی اطلاعات به صورت تحلیلی تر و ارزیابی آنها مورد توجه قرار گیرد.

یکی از مهم ترین چالش های نظام های اطلاعاتی مبتنی بر بافت با تأکید بر ساختارهای شناختی، فرموله کردن دریافت و نمایش دانش بازیگران شناختی به طور تجربی در فرایند تعامل بازیابی اطلاعات است. پژوهش حاضر باهدف شناسایی متغیرهای ابعاد بافت بازیابی اطلاعات در فرایند تعامل با استفاده از چهارچوب نظام اطلاعات و بازیابی اینگورسن و یارولین است. پژوهش حاضر، از نوع بنیادی و توسعه ای و به روش پدیدارشناسی کلایزی (1978) در 7 مرحله انجام شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات با استفاده از مصاحبه نیمه ساختاریافته عمیق با 7 نفر از متخصصین حوزه بازیابی اطلاعات و دانش برای شناسایی متغیرها در فرایند تعامل بافت بازیابی اطلاعات بوده است. روایی ابزار گردآوری اطلاعات روایی محتوایی با استفاده از تجربه متخصصان بوده و پایایی بر اساس معیارهای لینکلن و گوبا (1988) بر مبنای قابلیت اعتبار، قابلیت اعتماد، تأیید پذیری است. توصیف و تحلیل اطلاعات با بهره گیری از نتایج مرور سیستماتیک و تجارب متخصصان در حوزه بازیابی اطلاعات، مقایسه شده است. تعداد 12 متغیر در بعد جامعیت؛ 4 متغیر در بعد مانعیت؛ 7 متغیر در بعد اثربخشی؛ 12 متغیر در بعد کیفیت اطلاعات/ فرایند به منظور تثبیت فرایند عبارت جستجو، بازیابی و دسترسی اطلاعات شناسایی شد که بازیگران شناختی به عنوان طراحان نظام بازیابی اطلاعات می توانند در نظر بگیرند. درنتیجه با جستجوی معانی و جوهره های کنشگران شناختی در طول زمان برحسب تجربه، برای رسیدن به فهم مشترک در شناسایی، کشف و ایجاد درک عمیق تر منجر به توصیف و تحلیل ساختارهای شناختی چهارچوب نظام اطلاعات و بازیابی اینگورسن و یارولین شده و درنهایت طراحی و دسترسی اطلاعات به صورت شبکه ای و نظام مند را فراهم می کند.

مقدمه: هستان شناسی ها کیفیت بازیابی اطلاعات را افزایش می دهند، بنابراین شناخت بیشتر فرآیند ساخت هستان شناسی ها و کاربرد آن ها در نظام های بازیابی اهمیت می یابد. هدف این مطالعه بررسی کاربردها و روش ساخت هستان شناسی هایی است که در نظام های بازیابی اطلاعات زیست پزشکی مبتنی بر هستان شناسی به کار رفته اند.روش: این پژوهش مروری از نظر روش مطالعه کتابخانه ای با رویکرد تحلیلی است. بازیابی اطلاعات مرتبط با موضوع پژوهش از پایگاه های اطلاعاتی پاب مد، اسکوپوس و وب آوساینس بدون محدودیت زمانی با استفاده از کلیدواژه های «Ontology-based biomedical Information Retrieval»، «Information Retrieval»، «Biomedical Information Retrieval»، «Ontology engineering»، «Ontology construction»، «Biomedical Ontology» و «Ontology building» انجام شد. 5 مقاله که به معرفی یک نظام بازیابی اطلاعات زیست پزشکی می پرداختند و در ذخیره یا بازیابی اطلاعات آن ها از هستان شناسی استفاده می شد، بررسی شدند.نتایج: مطالعات در زمینه بازیابی اطلاعات زیست پزشکی مبتنی بر هستان شناسی که از سال 2004 آغاز شده به یک کشور محدود نمی شوند. به طور کلی هدف استفاده از هستان شناسی ها استفاده از فراداده های معنایی است. اکثر مطالعات سعی دارند هستان شناسی های خاص خود را تولید کنند، اما استفاده مجدد از هستان شناسی های پیشین یک الویت است. مواد اولیه تولید هستان شناسی متون مرتبط با حیطه موضوعی است. هستان شناسی های مورد بررسی به صورت متمرکز تولید شده اند و از رویکردهای گروهی غیرمتمرکز استفاده نشده است.نتیجه گیری: هدف اصلی نظام ها برای به کارگیری هستان شناسی ها استفاده از آن ها برای تولید فراداده های معنایی برای کمک برای استدلال ماشینی است.

هدف: ابهام زمانی پدید می­ آید که از کلمه ­ای، عبارتی و یا جمله ­ای بیش از یک معنی و مفهوم قابل برداشت باشد و درک این امر توسط سیستم بازیابی اطلاعات ضروری است. از این ­رو، پژوهش حاضر با  هدف مرور بر پژوهش های انجام شده در مورد عوامل ابهام­ زا و ابهام ­زدا با رویکرد نظام­ مند انجام شد.روش­: پژوهش حاضر از نوع کاربردی و با رویکرد کیفی است. شیوه گردآوری داده ­ها از نوع مرور نظام­ مند (استاندارد پریزما) و جامعه آماری مقالات نشریات، همایش ­ها و پایان­ نامه­ های نمایه شده در پایگاه ­های اطلاعاتی ایران است. از بین 175 منبع علمی بازیابی شده، پس از غربال­گری تعداد 37 منبع مورد بررسی قرارگرفت.یافته ­ها: بیشترین موضوع غالب پژوهش ها «ابهام معنای کلمات» (53 درصد) و «ابهام ­زدایی واژگان» (44 درصد) بود. روش پژوهش غالباً با رویکرد «شبکه عصبی» (22 درصد)، بیشترین تعداد منابع مربوط به مقالات همایش ها و کنفرانس ­های ملی و بین ­المللی (48 درصد) و رشته ­های کامپیوتر و زبان ­شناسی (27 درصد) بیشترین تولیدات علمی را در این رابطه داشتند.نوآوری: پژوهش حاضر از این نظر که به موضوع ابهام و ابهام­ زدایی در بازیابی اطلاعات با رویکرد مرور نظام­ مند پرداخته است، نوآورانه محسوب می ­شود.نتیجه ­گیری: بیشتر پژوهش ­های ایرانی متمرکز بر ابهام ­زدایی بودند که اکثرأ در کنفرانس ­ها و همایش ­های ملی و بین ­المللی ارائه شده بودند. تولیدات علمی بیشتر متعلق به رشته ­های کامپیوتر و زبان­ شناسی بود. ابهام معنایی کلمات و ابهام­ زدایی از واژگان دغدغه غالب در پژوهش ­های ایرانی بوده است.